باغ ایرانی، باغ خدایان

دروازه باغ خدایان

«چرا به سفری اینقدر دور سفر کردی؟ چرا به اینجا نزد من آمدی، بر فراز رودخانه هایی که عبورشان خائنانه است! نگهبان پرسید: دلیل آمدنت را به من بگو. قبل از گیلگمش، هیچ مردی از دو هیولای عقرب که از دروازه خورشید محافظت می کردند، نخواست که دروازه را باز کنند. کوه به طرز غول پیکری بر فراز آسمان ایستاده بود، آنجا، در انتهای هیچ کس هرگز وارد تونل کوهی که تاریکی قلب آن را تحت ستم قرار داده بود وارد نشد اما گیلگمش می خواست راز زندگی ابدی را دریابد، از جنگل سرو گذشته بود و در جستجوی تنها کسی بود که پیدا کرده بود. زندگی ابدی.

باغ خدایان چگونه بود؟

گیلگمش جاده را در تاریکی دنبال کرد. نور نبود. او نه چیزی را پشت سر می دید و نه چیزی جلوتر. او خسته و گرسنه بود و ویران و گیج شده بود و به شدت ناامید شده بود. ناگهان باد شمال را روی پوستش احساس کرد. نور سحر نمایان شد. با طلوع خورشید، خود را در میان باغی سرسبز و سرسبز یافت که درختان آن جواهرات دارند و زمین پوشیده از زمرد. او با نگاه کردن به آن جذابیت بسیار زیبا خیره شد. دور تا دورش بوته های سبز، گل های لازولی و مروارید و پرتوهای طلایی درخشان خورشید بود. او می توانست آواز خواندن پرندگان را بشنود و عطر جوانه هایی را که به زیبایی شکوفا می شوند استشمام کند. کنار باغ، دریای پهناور، سرزمین درخت زندگی قرار داشت. گیلگمش در باغ خدایان بود.

باغ خدایان، بهشت یا عدن؟

حماسه گیلگمش، میراث سومریان، ممکن است قدیمی ترین اشاره به باغ خدایان یا بهشت باشد. باغ خدایان بعداً در کتاب پیدایش به عنوان “باغ عدن” توصیف شد. این بهشت که گیلگمش به آنجا رسیده است، توصیف شده است که جایی در سر خلیج فارس، در دامنه کوه هرمون، بین رودهای دجله و فرات، در محلی به نام بین النهرین واقع شده است. توصیف غنایی باغ خدایان در حماسه گیلگمش، چه واقعی باشد و چه صرفاً یک افسانه، رونق یافت تا جایگاه خود را در قلمرو حقیقت پیدا کند. در جایی نزدیک به جایی که باغ توسط گیلگمش کشف شد، زمانی مردمانی زندگی می کردند که بهشت خاکی باقیمانده آنها شاهد نبوغ خلاق بشر است: شاهکارها عدن یا بهشت را به تصویر می کشند و به باغ ایرانی معروف هستند.

باغ ایرانی و بهشت

نمونه بارز طراحی باغ آنچنان که هست، باغ ایرانی با باغ‌های متقارن و هندسی متناسب با معماری، با سیستم‌های آبیاری آب پیچیده، که پشت دیوارها محصور شده‌اند، همراه است. این باغ‌ها را در زبان فارسی «پردیس» می‌نامیدند و ریشه کلمه «بهشت» در ۲۷ زبان دنیا از اینجا به وجود آمده است. بنابراین مهمترین معیار باغ ایرانی برای قرار گرفتن در فهرست میراث جهانی یونسکو مفهومی است که به جهان داده شده است که حس و فلسفه بهشت از آن نشأت گرفته است.

تأثیر فرهنگی و زبانی بر توسعه طراحی باغ در نقاط مختلف جهان تا آسیا و اروپا داشته است. باغ ایرانی که مکانی مقدس تلقی می شد، با دیوارهایی احاطه شده بود، همه اجازه ورود به آن را نداشتند. چهار نگهبان به شکل چهار حیوان قدرتمند مجسمه سازی شده بودند: گاو نر، مشتاق، شیر و انسان از هر باغ محافظت می کردند. اینها همچنین نمادهایی هستند که در ستون های تخت جمشید با سرستون های دو حیوان نشان داده شده اند و در مسیحیت نیز نمادین هستند. اما صفاتی که در باغ ایرانی ارزش جهانی دارند فراتر از اینهاست. باغ ایرانی از بکارگیری دقت دانش مختلف تا به کارگیری نیروی تجربه‌ی ارزشمند، بیانی هنری در هماهنگی با ظرافت طبیعت است.

طراحی باغ ایرانی

«باغ ایرانی» در واقع ۹ باغ در نقاط مختلف ایران است:

• باغ باستانی پاسارگاد
• باغ ارم شیراز
• باغ چهل ستون اصفهان
• باغ فین کاشان
• باغ عباس آباد بهشهر
• باغ شازده کرمان
• باغ دولت آباد یزد
• باغ پهلوان پور مهریز
• باغ اکبریه بیرجند

اما تعداد این باغ ها در کشور بیشتر است. آنچه جالب است، شرایط آب و هوایی متفاوت استان هایی است که باغ ها در آن ساخته شده است. این تنوع بیانگر انعطاف پذیری طراحی و ساخت باغ ایرانی است. باغ ایرانی جدای از این ویژگی اقلیمی-تنوع، بازتاب دهنده فرهنگ ایرانی در قالب بازنمایی هندسی و نمادین تلقی می شود. «سبک ایرانی باغ‌سازی» که گفته می‌شود قدمت آن به قرن ششم قبل از میلاد برمی‌گردد و ریشه در باغ پاسارگاد دارد که به فرمان کوروش کبیر ساخته شده است، به گفته یونسکو، «نمونه‌ای برای چیدمان باغ با طراحی هندسی که در سراسر جهان پراکنده شده است.”

نمادها و مفاهیم در باغ ایرانی

این طرح به طور کلی از چهار بخش به نام چهار باغ تشکیل شده است. این الگوی درجه دوم نماد چهار عنصر طبیعی (آسمان، آب، زمین و گیاهان) در کتاب مقدس زرتشتیان است. آب در این مدل معماری نقشی مضاعف در آبیاری و تزیینات دارد. انواع درختان و گیاهان نیز در باغ ایرانی چیده شده است، از جمله سرو. نظم زیبایی‌شناختی گیاهان و درختان، طرح‌های تزئینی نفیس ساختمان‌هایی را که عموماً در این باغ‌ها ساخته می‌شوند، ادغام می‌کند. هماهنگی و سازگاری به دست آمده در طراحی باغ ایرانی در توسعه سایر جنبه های فرهنگ ایرانی نیز تأثیر دارد: ادبیات و شعر، فرش، مینیاتور و موسیقی. بنابراین می‌توان گفت که باغ ایرانی صرفاً موضوع طراحی و استادی نیست، بلکه مهم‌تر از همه، ترکیب عناصر طبیعی با اجزای ساخته دست بشر است تا به گفته یونسکو، یک دستاورد هنری بی‌نظیر خلق شود. آرمان های هنر، مفاهیم فلسفی، نمادین و مذهبی.