جایگاه هنر در ایران باستان

اگر نگاه کوتاهی به تاریخ داشته باشید، متوجه خواهید شد که عصر حجر، قدیمی‌‌ترین مرحله زندگی انسان در فلات ایران است. شواهدی از زندگی بشر در غارهای هوتو و کمربند موجود است که هر دو این غارها در نزدیکی شهر بهشهر مازندران واقع شده‌اند؛ علاوه‌براین، غار دوشه و میرملاس در نزدیکی لرستان نیز، شواهدی از زندگی بشر در عصر حجر را دارند. در غارهای هومیان، تمتمه، خونیک و شنیدار می‌توان اثاری از زندگی اولیه بشر در فلات ایران را به شکل نقش‌های متعددی یافت. در این مطلب قصد داریم راجع‌به جایگاه هنر در ایران باستان بیشتر صحبت کنیم.

مروری بر تاریخ ایران باستان

تقریبا در ۵ هزار سال قبل، در فلات ایران دولت‌های بابل، سومر و آشور در نزدیکی بین‌النهرین به‌وجود آمدند؛ بعد از این، در حدود سه هزار سال قبل، دولت عیلامیان در فلات ایران شکل گرفت. مهاجران آریایی دولت عیلام را از بین بردند و دولت مادها را به‌وجود آوردند؛ در دوره‌های بعدی هخامنشیان با حمله یونانیان از بین رفتند و دولت‌های سلوکی و اشکانی به ترتیب در ادوار بعدی پدید آمدند. منقوشات و آثار دستی بشر در طی این دوره‌ها ‌با تغییر و تحولات بسیاری همراه بود.

نقاشی

یکی از محبوب‌‌ترین آثار هنری در ایرانیان باستان، نقاشی بود. در اکثر موارد نقاشی‌ها ‌روی سفالینه‌ها ‌ایجاد می‌شد؛ درواقع محققان، بدعت کشیدن نقاشی روی سفال را به ایرانیان باستان نسبت می‌دهند. گویی در زمان باستان، علاوه‌بر نقاشی‌های روی سفال، نگاره‌هایی هم روی دیواره‌های غارها کشیده می‌شد. امروزه می‌توان اثر این نگاره‌ها ‌را روی غارهای لرستان مشاهده کرد. تخمین زده می‌شود که این نگاره‌ها ‌روی دیواره غارها، قدمتی نزدیک به دوازده هزار سال دارند. در غارهای هوتو و کمربند هم آثار نقاشی دیده می‌شود که قدمت آن به ده هزار سال پیش باز می‌گردد. این غارها در نزدیکی شهر بهشهر قرار دارند.

پیکرسازی و برجسته‌کاری

یکی دیگر از آثار هنری بسیار زیبایی که در تمدن ایرانیان باستان می‌توان دید، آثار برجسته‌کاری و پیکرسازی است. برخلاف نقاشی که در دو بعد شکل می‌گیرد، برجسته‌کاری حالت سه بعدی دارد؛ ازاین‌رو، فرد می‌تواند مهارت و منظور خود را بهتر به رخ بکشد. مهرها، کنده‌کاری‌های روی دیوار، مجسمه‌ها، برجسته‌کاری‌ها ‌و حتی سکه‌ها ‌را هم می‌توان در این دسته جای داد. یکی از قدیمی‌‌ترین نمونه‌های برجسته‌کاری، مربوط‌به دسته چاقویی از جنس استخوان است. این نمونه در سیلک کاشان کشف شده و شبیه به مردی است که لنگ و کمربندی روی کمر دارد. در منطقه سیلک کاشان تعدادی مهر هم کشف شده که به تصاویری که از شوش به‌دست آمده، شباهت بسیاری دارد. این شباهت زیاد، به ارتباط تنگاتنگ میان شوش و سیلک اشاره دارد.

اثر هنر برجسته‌کاری بعدی متعلق به دولت عیلامیان است. در گذشته تمدن دولت عیلامیان تا حد زیادی به تمدن بین‌النهرین نزدیک بوده‌است؛ بنابراین، می‌توان شباعت‌های زیادی در آثار مردم بین‌النهرین و عیلامیان دید. در حفاری‌هایی که در منطقه هفت تپه و شوش صورت گرفته، تعدادی لوحه و پیکر کشف شده است. این آثار نشان می‌دهد که پیکرسازی در میان عیلامیان جایگاه خاصی داشته‌است.

در اکثر موارد، آثار برجسته‌کاری عیلامیان مربوط به کشیدن تصاویر هندسی و تخیلی، همچنین کشیدن نقش حیوانات بوده‌است. آثار برجسته‌کاری در شوش هم پیرو همان الگوها بوده، اما نقوشی از سگ را هم به‌همراه دارد. به بیان دیگر می‌توان گفت سگ‌ها ‌یکی از محبوب‌‌ترین نقوش در بین تصاویر هنری بودند. در منطقه چغازنبیل، دیوارهایی بلند با ساختارهایی ساده، اما نهایت دقت طراحی شده‌اند. این آثار را می‌توان نمونه‌های بسیار خوبی از نمونه معماری باستانی دانست.

سفال‌گری

اثرات مربوط به سفال‌گری در ایران باستان مربوط به ده هزار سال پیش است. بسیاری از محققین ادعا کردند که انسان‌های ساکن در فلات ایران، بر چرخ‌ سفال‌گری و پخت سفال تسلط کامل داشتند؛ ازاین‌رو آثار سفال‌گری زیادی متعلق به ایران باستان کشف شده‌است. معروف‌‌ترین آثار سفال‌گری مربوط به ایران باستان در مناطق شوش و سیلک کشف شده‌اند. این آثار، بین ۴ تا ۶ هزار سال قدمت دارند. بین این بازه زمانی یک اختراع بسیار مهم رخ می‌دهد؛ چرخ سفال‌گری در این بازه زمانی اختراع و گسترش پیدا می‌کند. اختراع چرخ‌ سفال‌گری، باعث ایجاد تحول بزرگی در آثار هنری سفال‌گری می‌شود.

با اختراع چرخ ‌سفال‌گری، آثار سفالی دچار تحول بزرگی شدند. این تحول را می‌توان در اثاری که از منطقه سیلک به‌دست آمده، مشاهده کرد. سفالینه‌های به‌دست آمده از سیلک، کوزه‌هایی کاملا متقارن هستند. این تقارن نشان‌دهنده استفاده از چرخ سفال‌گری توسط ایرانیان باستان است. در آثاری که از شوش به‌دست آمدند نیز ظرافت‌های خاصی دیده می‌شود؛ علاوه‌براین، کوزه‌های کشف‌شده در شوش، خیلی بزرگ‌تر از حد عادی هستند.

جالب است بدانید، در آثاری که از هفت تپه و شوش کشف‌ شده، سفال‌ها ‌و مجسمه‌های لعاب‌دار هم دیده می‌شوند. این اثار نشان می‌دهند که عیلامیان احتمالا از مردم بین‌النهرین، این فن هنری را آموخته‌اند؛ زیرا مردم بین‌النهرین، در تکنیک لعاب‌دادن اثار سفالی، پیشرفت بسیار بیشتری داشتند. با ورود آریائیان به فلات ایران، تحول بزرگی روی آثار سفالی به‌وجود آمد. آثار سفالی مربوط به آریائیان بیشتر در منطقه مارلیک استان گیلان کشف شده‌است.

ظروف سیمین و زرین

یکی از زیباترین و بی‌نظیرترین آثار به‌جامانده از دوران هخامنشیان، ظروف زرین و سیمین ایرانی است. این ظروف فلزی دارای دسته‌های زینتی بسیار پرنقش‌ونگاری بودند. در اکثر موارد این ظروف به‌شکل قوچ طراحی می‌شدند. در ایران باستان ظروفی شبیه به حیوانات و به‌شکل لوله‌ای طراحی می‌شد که به آن ظروف ریتون گفته می‌شد؛ گاو کوهان‌دار مارلیک، نمونه‌ای از این ظروف است. اصالت این نام به زبان یونانی باز می‌گردد و به معنی مایع جاری است.

کلام آخر

اگر نگاهی به تاریخ ایران باستان بیندازیم، آثار هنری متعددی را از دوران مختلف می‌توانیم پیدا کنیم. در این مطلب راجع‌ به آثار مختلفی که در دوران‌های گذشته در ایران باستان وجود داشتند، صحبت کردیم. با خواندن این مطلب می‌توانید اطلاعات بیشتری راجع‌ به صنایع دستی مختلف مردم ایران باستان به‌دست آورید. اگر علاقمند به خواندن مطالب جدید در حوزه‌های متفاوت نظیر هنر هستید، به شما مجله آسمونی را پیشنهاد می‌دهیم. در این مجله مطالب مختلفی از موضوعات متفاوت نظیر پزشکی، ورزشی، تاریخ و تمدن، بهداشت، گردشگری و … وجود دارد. مجله آسمونی به نشانی www.asemooni.com سعی کرده تا با ایجاد تنوع در موضوعات، مخاطبان خود را با هر سلیقه و سن و جنسیتی راضی نگهدارد.

برچسب ها : هنر