گنبد قابوس، تاج آجری بر میراث ایران

آهسته آهسته، گنبدی ستاره ای شکل در افق ظاهر می شود، در فاصله ۳۰ کیلومتری. با پیشروی مسافران، برج آجری باشکوهی که این گنبد به آن تعلق دارد، باز شد. گنبد گنبد قابوس که با افتخار بر روی تپه‌ای گنبدی شکل ایستاده است، در ارتفاع ۷۲ متری، مشرف به شهر پایین آمده است. برای بیش از ۱۰۰۰ سال، برج طلایی مرموز فانوس دریایی برای بازرگانانی بوده است که در جاده ابریشم باستانی سفر می کنند.

کسب اطلاعات بیشتر: ۱۰ کار برتری که در سفر به تبریز باید انجام دهید

اوج معماری باستانی

بنای گنبد قابوس امروزه یکی از معدود بقایای شهر باستانی گرگان است که در قرن چهاردهم و پانزدهم توسط مغول ها غارت شد. این شهر که در استان گلستان، در شمال شرقی ایران قرار دارد، مرکز قدرت سلسله زیاریان بود که در آن زمان هنرها و علوم شکوفا شد. امروزه شهر مدرنی که در پای این برج مرموز قرار دارد به نام گنبد به معنای گنبد در فارسی نامگذاری شده است.

این شاهکار در سال ۱۰۰۶ ه. این سلسله که به مدت ۱۶۰ سال بر ایران حکومت کرد، به دلیل تأثیر آن در احیای فرهنگ ایرانی پیش از اسلام پس از فتح مسلمانان شناخته شده است. قابوس بن وشمگیر خود هم مرد علم و ادب بود: منجم، خوشنویس و شاعر. او فیلسوف و پزشک معروف ابن سینا، معروف به ابن سینا، پدر طب نوین اولیه، و همچنین عالم بیرونی را در دربار خود داشت.

رویای یک ریاضیدان

گنبد قابوس نمونه ای خیره کننده از کاربرد اصول و علوم ریاضی در معماری اسلامی است. به همین دلیل است که نویسنده بریتانیایی رابرت بایرون، که به تازگی عکسی از بنای تاریخی را دید، تصمیم گرفت در قرن هجدهم از ایران دیدن کند. آیا این سفر طولانی در نیمی از جهان ناامید کننده بود؟ نه بر اساس نوشته ای که گنبد گابوس «با بنای بزرگ جهان رتبه دارد».

آنچه رابرت بایرون دید، هنوز هم امروزه قابل مشاهده است: برج مستحکم خیره کننده، که تماماً از آجرهای زرد رنگ ساخته شده است، به عنوان مرتفع ترین سازه تمام آجری در جهان در نظر گرفته می شود. بهترین ریاضیدانان و دانشمندان آن زمان این شاهکار را بر اساس فرمول هندسی تصور کرده اند. استوانه یک ده ضلعی عظیم است که از ده قطعه مجزا ساخته شده و با سقف مخروطی پوشانده شده و نسبت طلایی فی را تشکیل می دهد.

شاهکاری از نبوغ خلاق

گنبد آن دو پوسته و دارای سقف مخروطی بیرونی و پوسته نیمکره داخلی و ضخامت دیواره های آن ۳ متر است. در داخل ساختمان، سکوتی عظیم و تاریکی عمیق پذیرای بازدیدکننده است. فضای داخلی خالی است. با این حال اولین نمونه‌های سبک‌های تزیینی مقرنس‌ها را در خود جای داده است که بعدها تمام زیباترین مساجد ایران و خارج از آن را مزین کرده‌اند.

گنبد قابوس به دلیل کیفیت مصالح و زیرکی معمارانش در طول قرن ها باقی مانده است. علیرغم نداشتن پی عمیق و قرار گرفتن در منطقه زلزله زده. یکی دیگر از ویژگی های خیره کننده این ساختمان که نبوغ خلاقانه آن را نشان می دهد، انعکاس صدای آن است. اگر در یک نقطه خاص رو به درب ورودی تکی، چند متر دورتر از برج بایستید، پژواک صدای بازدیدکنندگانی را که اینجا ایستاده اند، باز می گرداند.

یک مقبره، یک رصدخانه، و یک نقطه عطف مهم

در بالا و پایین برج، کتیبه‌ای به خط کوفی که کمربند دور بنا را تشکیل می‌دهد، گواه هویت مأمور آن قابوس بن وشمگیر است. در آن آمده است که «این کاخ بلند را برای شاهزاده شمس المعالی امیر قابوس بن وشمگیر در زمان حیات خود در سال ۳۹۷ هجری قمری و سال ۳۷۵ هجری شمسی دستور داد. با این وجود، تعداد کمی از سوابق به ما اجازه می دهد تا هدف واقعی این برج را بدانیم.

بیشتر بر این باورند که این مکان بیش از هر چیز مقبره حاکم بزرگ زیاری بوده است. گفته شده است که جسد سلطان را در تابوت شیشه ای قرار داده و سپس از سقف برج آویزان کرده اند. با این حال، هیچ اثری در کاوش ها یافت نشده است، اما روح قابوس بن وشمگیر برای همیشه با این برج پیوند خورده است. دیگران فکر می کنند که او با آگاهی از روابط بین پادشاه و دانشمندان و همچنین اشتیاق خود به اسرار ستارگان، ممکن است برای استفاده از این سازه به عنوان رصدخانه برنامه ریزی کرده باشد.

کاربری واقعی گنبد قابوس هر چه بوده است، آنچه به یقین می‌دانیم این است که این برج از بناهای معروف این منطقه بوده و هست. علاوه بر این، منبع الهام و نمونه اولیه بسیاری از بناهای مقدس و برج های مشابه در ایران، بلکه در آناتولی و آسیای مرکزی بوده است.